Vlaardingse ‘asielverrassing’ blijkt in april al bekend bij burgemeester Wijbenga

Op donderdag 19 september krijgt de Vlaardingse gemeenteraad een memo van wethouder Ivana Somers en burgemeester Bert Wijbenga. “Afgelopen week heeft het college van het COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers, red.) vernomen dat zij asielzoekers gaan huisvesten in het Campanile Hotel in Vlaardingen”, valt erin te lezen. “Het is de bedoeling dat er rond de 80-100 asielzoekers gehuisvest worden.”

Een dag later verschijnt wethouder Ivana Somers, toen nog verantwoordelijk voor Asiel, voor de camera van Twee. “Er is een hele handige maas in de wet. De gemeente heeft hier geen zeggenschap over.” In de media spreekt Somers van ‘een verrassing’, ‘machteloosheid’ en ‘een onhandige actie van het COA’.

Burgemeester al bijna half jaar op de hoogte

Toch blijkt uit WhatsApp-berichten dat het stadsbestuur, namelijk burgemeester Bert Wijbenga, al vijf maanden eerder op de hoogte was van de plannen. Op vrijdagmiddag 19 april ontvangt Wijbenga bericht van het COA. “We hebben een aanbod in jouw gemeente voor 51 kamers in het Campanile. (…) Dit gaan we wellicht doen, bouwen we Ibis (waar dertig statushouders worden opgevangen, red.) weer af. Is nog niet definitief, maar zo ben je weer bij.”

Wijbenga reageert: “Okay. 51 kamers is hoeveel vluchtelingen?” Het COA antwoordt: “102.” Vervolgens vraagt Wijbenga naar contactgegevens voor de ‘logistiek en orde-kwesties’. De medewerker benadrukt dat er nog geen definitieve beslissing is genomen en dat de gemeente er geen werk aan zal hebben.

Het contact tussen COA en Wijbenga op 19 april 2024 | Beeld: Twee

Meewerken onder voorwaarden

Op 10 september komt het COA weer op de lijn bij Wijbenga, want het aanbod van het Campanile is nu definitief. “Nog steeds ok dit voor tijdelijk te doen?”, vraagt het COA aan Wijbenga. Binnen drie kwartier antwoordt hij. “Hai, we zien geen zwaarwegende bezwaren. Houdt ons graag op de hoogte van wanneer en hoe.” De gemeente wordt dus, ondanks eerder geschetste ‘machteloosheid’ door Somers, wel gevraagd of het ‘ok’ is. En de ‘verrassing’ was dus al tien dagen bekend bij de gemeente.

Dinsdag 1 oktober komt Wijbenga terug op de lijn bij het COA, na overleg te hebben gehad met zijn wethouders. “We nemen kennis van jaar huren vijftig kamers door COA. COA voorziet in begeleiding en zorg. Burgemeester ziet vanuit openbare orde en veiligheid geen ernstige bezwaren.” Ook voorspelt Wijbenga politieke weerstand. “Vermoedelijk krijg ik interpellatie in de raad van 10 oktober aan mijn broek, maar meerderheid zal onze lijn zeer waarschijnlijk steunen.”

Tegenstrijdige uitspraken

Na de gemeenteraad van 10 oktober geeft Wijbenga voor de camera van Twee toe dat het COA hem al vroeg op de hoogte stelde van de plannen. “Het COA gaf aan dat zij een mogelijkheid hadden om bij het Campanile Hotel vijftig kamers te huren. Ik vond het goed dat ze mij informeerden.”

Opvallend is dat Wijbenga op 1 oktober aan het COA het volgende schrijft. “Graag houden we contact met jullie ivm woordvoering media en in debat. Vooral belangrijk vast te houden ‘dat jullie mij geïnformeerd hebben, maar niet om toestemming hebben gevraagd’.” Maar op 10 september kreeg Wijbenga wel de vraag: ‘Nog steeds ok dit voor tijdelijk te doen?’

En wanneer Wijbenga op 10 oktober gevraagd wordt wat er zou gebeuren bij bezwaar vanuit openbare orde en veiligheid, zegt Wijbenga het volgende. “Dan had ik het niet toegestaan. En dat hangt nog steeds wel in de lucht, want we zijn er nog niet uit.” Dit terwijl Wijbenga op 10 september al schrijft ‘geen zwaarwegende bezwaren’ te zien. Twee weken later, op 25 september, zegt de gemeente: “Vanuit veiligheid zit er wel een zorg m.b.t. de parkeerplaats hier recht tegenover.” Dat blijkt uit een verslag van een overleg tussen het COA en de gemeente Vlaardingen.

COA wil geen ‘zwarte piet’

De onrust rondom de opvangplannen leidt in september en oktober tot politieke vragen, zowel in de gemeenteraad als in de Tweede Kamer. Op 1 oktober stelt JA21-Kamerlid Joost Eerdmans Kamervragen over de situatie, die tot op de dag van vandaag nog niet zijn beantwoord. Hij vraagt onder andere welke stappen de gemeente nog kan nemen om de opvang tegen te houden.

Uit berichten blijkt dat het COA gefrustreerd is door de negatieve beeldvorming. “COA krijgt nu overal in de media de zwarte piet en daar pas ik voor.” Wat volgt is een kort telefoongesprek met Wijbenga, waarvan de inhoud onbekend is.

Eind november zijn op en rond het hotel de 'Campanile'-borden verwijderd | Foto: Rob Lichtendahl

Beveiligingsvraagstukken en nijpende nood

Naast de WhatsApp-berichten speelde ook de praktische afstemming een rol. In het verslag van 25 september wordt duidelijk dat extra cameratoezicht beperkt is door privacyregels. “Extra camerabeveiliging op de parkeerplaats tegenover (waar meldingen van drugsoverlast zijn) kan de gemeente met OM en politie zelf regelen indien nodig”, valt te lezen in het verslag. Toch blijft het COA de druk opvoeren.

Op 26 september stuurt het COA een officiële mail waarin de dringende noodzaak van extra noodopvangplekken in het land wordt benadrukt. In de brief schrijft het COA: “Wij zijn zeer verheugd over gemeenten, waaronder de gemeente Vlaardingen, die bereid zijn om actief mee te denken en een bijdrage willen leveren aan de opvang van asielzoekers. Met deze brief verzoeken we uw gemeente toestemming te verlenen voor de opvang van maximaal 100 asielzoekers op de locatie Campanile Hotel, Kethelweg 220 in uw gemeente.”

Vergunning nodig?

Op 27 september zei jurist Marcel Middelkamp bij Twee dat voor het huisvesten van asielzoekers “altijd een vergunning nodig is”. Uit de stukken blijkt dat ook een eventuele vergunningsaanvraag besproken is in de gesprekken tussen het COA en de gemeente Vlaardingen.

In een brief aan de gemeente op 14 oktober stelt het COA dat er mogelijk geen vergunning nodig is als kamers in een hotel uitsluitend worden gehuurd voor statushouders en er verder geen extra voorzieningen of aanpassingen worden ingericht voor opvang. Wanneer het verblijf korter is dan zes maanden, zou dit kunnen vallen onder de noemer ‘short stay’ binnen de hotelvergunning.

Uit diezelfde brief blijkt dat adviesbureau Witteveen & Bos hier kanttekeningen bij zet. Zij geven aan dat het moeilijk te verdedigen is dat er sprake is van ‘short stay’. Het COA maakt namelijk gebruik van ruimten in het hotel voor werkzaamheden, en er vinden meer activiteiten plaats die direct verbonden zijn aan asielopvang. Het gaat in dat geval niet meer alleen om tijdelijke huisvesting van mensen in hotelkamers.

Grijs gebied

Witteveen & Bos wijst erop dat vrijwel alle gemeenten waar zij mee samenwerken het opvangen van asielzoekers in een hotel niet passend vinden binnen de huidige bestemming. Dit maakt het volgens hen juridisch gezien een grijs gebied. Ook staat er in de brief dat de gemeente uiteindelijk het laatste woord heeft, aangezien de gemeente het bevoegde gezag heeft.

Als de gemeente besluit dat er geen vergunning nodig is of geen medewerking wil verlenen aan een afwijkingsvergunning, kan het COA volgens het advies van Witteveen & Bos hiermee instemmen. Er blijft echter een risico bestaan: omwonenden of andere partijen kunnen een handhavingsverzoek indienen. In dat geval zal de situatie opnieuw moeten worden beoordeeld en kan alsnog een vergunning vereist zijn.

COA betaalt

In een Whatsapp-bericht tussen een medewerker van het COA en de gemeente Vlaardingen wordt tussen 15 en 17 oktober heen en weer geappt over de aanvraag van een vergunning. Een medewerker van het COA reageert op 15 oktober: “De aanvraag van de vergunning wordt door het COA vergoed.” Een medewerker van de gemeente Vlaardingen zegt op 17 oktober: “We gaan er vooralsnog van uit dat een vergunning niet nodig is.”

Reactie gemeente
Met de kennis van toen – het college had toen geen/weinig informatie en overleg met COA moest nog volgen – is aangegeven dat de gemeente op grond van openbare orde en veiligheid geen mogelijkheden zag om tegen het initiatief van het COA in te gaan. Overigens heeft het college direct de gemeenteraad geïnformeerd.

Een logiesfunctie is een gebruiksfunctie voor het bieden van recreatief verblijf of tijdelijk onderdak aan personen. In dit geval is het aan de burgemeester, als verantwoordelijke voor de orde en veiligheid, om aan te geven of er (zwaarwegende) veiligheidsbezwaren zijn. De burgemeester zag die niet. Dat is wat hier besproken is.

Vanwege de hoge nood in het gehele land is gekozen voor een logiesfunctie en niet voor een langdurig traject met vergunningaanvragen. Deze keuze kan de burgemeester maken en valt dan onder zijn verantwoordelijkheid en niet die van de wethouder(s). Het zijn dus twee sporen die besproken zijn, logies ten opzichte van vergunningstraject.